باسمه تعالی
در ابتدای خطبه حضرت علی علیه السلام خصوصیات زمان و بدی دوران خودرا بیان میفرمایند :
أَیُّهَا اَلنَّاسُ إِنَّا قَدْ أَصْبَحْنَا فِی دَهْرٍ عَنُودٍ وَ زَمَنٍ کَنُودٍ یُعَدُّ فِیهِ اَلْمُحْسِنُ مُسِیئاً وَ یَزْدَادُ اَلظَّالِمُ فِیهِ عُتُوّاً لاَ نَنْتَفِعُ بِمَا عَلِمْنَا وَ لاَ نَسْأَلُ عَمَّا جَهِلْنَا وَ لاَ نَتَخَوَّفُ قَارِعَةً حَتَّى تَحُلَّ بِنَا
ای مردم! ما در روزگاری کینه توز و زمانی پر کفران واقع شده ایم ، که در آن نیکوکار بدکردار شمرده میشود، و پیوسته بر ظلم ظالمان افزوده میگردد.از آنچه میدانیم بهره نمیگیریم و از آنچه نمیدانیم سئوال نمیکنیم و از حوادث تا زمانی که بر ما فرود آیند، نمیترسیم.
(فى دَهْر عَنُود، وَ زَمَن کَنُود، روزگار کینه توز و زمان پر کفران)مشخص است که زمان و مکان به خودی خود بد یا خوب نیستند. افکار و رفتار و کردار سوء مردم هر زمانه هست که چهره ی آنرا زشت و کریه یا زیبا نشان میدهد. پس جمله ی *زمان فاسد شده* یعنی مردم زمان فاسد شده اند و جمله ی *شهر ما فاسد شده* یعنی مردم شهر ما فاسد شده اند.همین تعابیر در مورد زمان و مکان باعث شده تا افرادی فساد زمان و مکان (شهر یا کشور) خود را بهانه ای قرار بدهند برای آلودگی خودشان!
(یُعَدُّ فیهِ الْمُحْسِنُ مُسیئاً ، در آن زمان نیکوکار بد کردار شمرده میشود) آیا براستی زمانی وجود دارد که در آن شخص نیکوکار را بد کار بدانند؟!
توضیح اینکه گاهی در جوامع نظامهای ارزشی دگرگون میشوند. ارزشها بعنوان ضد ارزش و ضدا ارزشها بعنوان ارزش تلقی میشوند. افرادی که دارای مال و ثروت بیشتری هستند شان و مقام بالاتری دارند. ظالمان و ستمگران بر عموم غلبه پیدا میکنند و کسی به رفتار آنها معترض نیست، اگر فرد نیکوکاری اموالش را در راه خدا و خدمت به محرومین صرف کرد نادان و ساده لوح شناخته میشود.اگر ارزش در جامعه ای پول و ثروت شد اغلب مردم برای کسب آن تلاش میکنند بدون توجه به اینکه مال و ثروت از راه حلال بدست آمده یا از راه حرام.
همچنین انسانها طالب شخصیت هستند، اگر جامعه الگوهای شخصیتی نا صحیحی ارائه کند مثلا قهرمانان جامعه، ورزشکاران یا هنر پیشه ها شوند، عموم مردم خصوصا جوانان در رفتار و گفتار و حتی لباس ... تابع این گروه میشوند و شخصیتهای والای واقعی و دینی جایگاه خود را از دست میدهند.
(وَ یَزْدادُ الظّالِمُ فیهِ عُتُوّاً، و در آن زمان پیوسته بر ظلم ظالمان افزوده میگردد) وقتی مردم جامعه فاسد شوند و ظلم و ستم فراگیر شود، نظام ارزشی دگر گون میشود در نتیجه ظالمان جسورتر شده و به ظلم خود میافزایند، نیکوکاران گناه کار محسوب میشوند و در جامعه طرد میشوند.در نتیجه :
(لانَنْتَفِعُ بِما عَلِمْنا،وَ لانَسْأَلُ عَمّا جَهِلْنا، از آنچه نمیدانیم بهره نمیگیریم و از آنچه نمیدانیم سئوال نمیکنیم) مردم از علم و دانش خودشان بهره ای نمیبرند و در مورد چیز هائی که علم و آگاهی ندارند سئوال نمیکنند.یعنی نه از علم و دانش خودشان برای حل مشکلات جامعه بهره میگیرند، و نه به فکر رفع جهل خود هستند و کسب دانش، و نتیجه مملو شدن جامعه از ظلم و جهل و جنایت میباشد.
نکته ی قابل توجه اینست که حضرت علیه السلام جملات بالا را بصورت متکلم مع الغیر میفرمایندو به خود و همه ی مردم نسبت میدهند، در حالی که وجود پاک و باتقوای ایشان از این امور مبراست. این امر ممکن است به علت این باشد که حس لجاجت مردم بر انگیخته نشود و کلامشان تاثیر بیشتری داشته باشد و خودشان را نیز در امور سهیم بدانند.
پایان دفتر اول
